Stillevens zijn er in vele geuren, kleuren, soorten en maten, maar de meeste hebben gemeenschappelijk dat voedsel de hoofdmoot van het beeld vormt. Ook al stelt Wikipedia dat stillevens van alle tijden zijn, we associëren ze in eerste instantie met schilderijen uit de Gouden Eeuw. Stillevens met verse groente en vers fruit symboliseren vooral Rijkdom, Overvloed en Vruchtbaarheid. Beschimmeld voedsel daarentegen verwijst niet zo heel erg subtiel naar de Vergankelijkheid van het leven. Het zijn echter vooral schoolvoorbeelden van compositie en kleurgebruik. Een proeve van kunnen, uitblinkend door Orde en Netheid en Rust. Doe maar gewoon, want dan doe je al gek genoeg. Maar doe het dan wel goed. Typisch Nederlands dus.
Fotografie mag zich dan sinds haar ontstaan graag presenteren als een aparte kunstvorm, toch is zij er niet vies van om zich onderwerpen en technieken uit de schilderkunst toe te eigenen. Het duurde dan ook niet lang, of fotografen stortten zich op het maken van voedselstillevens. Eén van de eerste is gemaakt door de Amerikaanse fotograaf Paul Strand. Wellicht had hij geen zin om de afwas te doen, dus in plaats daarvan fotografeerde hij maar een stel kommen en een peer. Een wat later stilleven is gemaakt door mede-Amerikaan Edward Weston. Te zien is een perfect belichte, maar vreselijk vervormde paprika. Zo koop je ze niet meer bij de Albert Heijn. Mooie foto’s, maar echt spannend zijn ze niet.
Vervolgens was het lang rustig op het gebied van voedselstillevens. Een aantal jaar geleden kwam hier verandering in toen een flink aantal fotografen in Nederland zich opeens met dit onderwerp gingen bezig houden. Maar in plaats van het geijkte voedselstilleven te fotograferen, waarin duidelijk wordt verwezen naar Orde, Netheid en Rust, of naar Rijkdom, Overvloed en Vergankelijkheid, lijkt er een loopje met ons genomen te worden. Zo legt Marnix Goossens een gigantische, perfect gevormde watermeloen op een schmutzige groenleren bank tegen een groenige achtergrond vast. Prachtig beeld, maar wat ligt die meloen in godsnaam daar te doen? Dat geldt ook voor de kroppen sla in de vriezer van Eva-Fiore Kovacovsky. Iedereen weet toch dat dit niet kan? Antropoloog Mary Douglas constateerde ooit al: ‘Dirt is matter out of place.’ Maar in dit geval bevindt het voedsel zich behoorlijk op de verkeerde plek. Of we het daarna nog durven te eten, is een tweede.
Het zijn overigens niet alleen de Nederlanders die een duit in het zakje doen. Daniel Stier, een fotograaf uit Londen, legt doodleuk rauwe kippenvleugeltjes naast een pak waspoeder neer in zijn serie Any Two for Five. Ook schuwt hij niet om witte boterhammen op een glazen trapje te zetten, of een blikje bonen in tomatensaus op een koelelement te plaatsen. Iraans fotografenduo Moshiri & Aliabadi gaan in hun serie Operation Supermarket voor de subtielere aanpak. Zo zien we een keurige foto van een paar repen Toblerone naast een kopje koffie. Maar wacht eens even…In plaats van Toblerone lezen we ‘Tolerating Intolerance.’ Een andere doos chocolaatjes promoot ‘People Killing People.’
Het Nederlandse duo Blommers & Schumm toveren op hun beurt de nederige aardappel om tot een waar top model. Strak uitgelicht tegen een zwart-witte achtergrond wordt de pieper van zijn beste kant getoond. Dat geldt ook voor de groente- en fruitschalen van Eva-Fiore Kovacovsky. In deze foto’s rangschikt ze haar bananen, bloemkolen en aubergines op een bord naar kleur en fotografeert ze van bovenaf. Ook Krista van der Niet heeft oog voor kleur, maar legt de berg fruit frontaal vast. Twee stuks groente, drie stuks fruit, het ziet er bij deze fotografen keurig uit. Hier kan het Voedingscentrum nog wat van opsteken.
Anne de Vries heeft daarentegen geen enkele zin in vers voedsel. In plaats daarvan presenteert hij met Eye Candy voorverpakte repen chocolade en blikjes frisdrank. Genieten kunnen we jammer genoeg niet van deze ‘guilty pleasures’. De chocolade smelt al in de hand, pardon tas, en niet in de mond! Nederlands duo Scheltens & Abbenes en de Amerikaanse fotograaf Daniel Gordon doen niet eens aan echt voedsel. Zij kiezen ervoor om composities te maken van foto’s van levensmiddelen. Paradoxaal genoeg komt het getoonde voedsel komt hier misschien nog wel het beste tot zijn recht.
We krabben eens achter onze oren. Wat voor symboliek moeten we nu achter al deze werken zoeken? Want dat was toch het doel van het voedselstilleven? De appel aan een touwtje van Uta Eisenreich uit de serie A not B is tenminste duidelijk: de A staat voor appel. Maar haar werken Spot the Difference nemen ons toch weer in de maling. Zoek de tien verschillen! En wat te denken van de serie Fictitious Dishes van Dinah Fried? Het zijn keurige foto’s van maaltijden van bovenaf gefotografeerd. De gerechten zien er over het algemeen smakelijk uit. Zou het hier dan toch gaan om een simpele verwijzing naar Rijkdom en Overvloed? Helaas, het zijn beelden van maaltijden die een hoofdrol spelen in meesterwerken uit de literatuur. De kaassandwich komt voorbij in Catcher in the Rye van J.D. Salinger. De avocado-krabsalade wordt genuttigd in The Bell Jar van Sylvia Plath. De exotische canapés horen natuurlijk bij The Great Gatsby.
Over exotisch gesproken, voor Dalston Anatomy struinde Lorenzo Vitturi met grote regelmaat Ridley Road Market in Londen af op zoek naar bijzondere groente en fruit. Vervolgens nam hij de gevonden voorwerpen mee naar zijn studio, waar hij er fantastische sculpturen van maakte en vastlegde. Helaas is zijn favoriete fruit vaak geen lang leven beschoren, en zien we de bananen voor onze ogen bruin worden en de appels verschrompelen. Dit snappen we ten minste: een verwijzing naar de Vergankelijkheid van het leven in het algemeen en van Schoonheid en Jeugd in het bijzonder.
Duidelijke symboliek of niet, de voorgenoemde fotografen hebben gemeenschappelijk dat ze uiterst veel zorg hebben besteed aan het creëren en vastleggen van hun voedselstillevens. Dat is wel anders dan de gemiddelde maaltijdfoto op Instagram, Facebook of Tumblr. Hier was ik, en dit at ik. Maar of het nu echt smaakte?
Dit artikel was voorheen gepubliceerd op Potaatoo.
